mediomatix

Definiziun

Ils pronoms san remplazzar ni accumpignar nomens. Els han num pronoms, perquei ch'els stattan en stretg connex culs nomens.

Il pronom sco remplazzont:

Alina dorma.	Igl auto ei novs.	Tgei dunna?
Ella dorma.	Quel ei novs.	Tgeinina?

Il pronom sco accumpignader:

mia sora, quella casa, tgei miracla

Ei dat siat sutgruppas da pronoms:

• ils pronoms persunals

• ils pronoms reflexivs

• ils pronoms possessivs

• ils pronoms demonstrativs

• ils pronoms relativs

• ils pronoms interrogativs

• ils pronoms indefinits

Ils artechels s'audan era tier ils pronoms.

Ils pronoms persunals

Ei dat pronoms persunals subjects e pronoms persunals objects.

Ils pronoms persunals subjects

Ils pronoms persunals objects

La fuorma da curtesia

Il pronom reflexiv

Il sursilvan enconuscha mo pli il pronom reflexiv se per tut las persunas. El vegn screts ensemen cul verb, sche quel entscheiva cun in consonant, el vegn denton apostrofaus, sch'il verb entscheiva cun in vocal.

jeu selavel

ti seperstgisas

el s'avischina

ella s'enricla

ei semida

nus serimnein

vus s'entupeis

els s'occupeschan

ellas seriscudan

Ils pronoms possessivs

Ils pronoms possessivs indicheschan il possessur d'ina persuna ni caussa.

miu

mia

mes

mias

Ti salidas miu tat.

El salida mias amitgas.

tiu

tia

tes

tias

Jeu vesel tia mumma.

Nus vesin tias soras.

siu

sia

ses

sias

Nus gidein siu aug.

Vus raquinteis da sia veta.

nies

nossa

nos

nossas

Ella admira nies engaschi.

Nossa lavur ei finida.

vies

vossa

vos

vossas

Nus clamein vos vischins.

Jeu hai clamau vies tgaun.

lur

Els gratuleschan a lur scolast.

Ellas s'entaupan cun lur cusrinas.

Il pronom possessiv lur ei invariabels e resta perquei tuttina el masculin e feminin sco era el singular e plural.

Ils pronoms demonstrativs

Ils pronoms demonstrativs indicheschan vischinonza (quella casa) ni distanza (tschella casa).

quei	Quei cudisch ei interessants.
quel, quella	Quella historia ei propi biala.
quest, questa	Questa sera mein nus a kino.
tschei	Tschei di sun jeu staus giu Glion.
tschel, tschella	In dad els ha detg in pèr plaids, tschel* nuot.*
lez, lezza	Ed il bab, tgei vegn lez a dir?
gliez	Da gliez temps era tut auter.
tal, tala	Talas caussas sa ei dar.

Remarca:

• Ils pronoms demonstrativs quei, tschei e gliez vegnan adina duvrai a moda attributiva, quei vul dir ch'els stattan adina avon il nomen. Sche negin nomen suonda (moda absoluta), drovan ins las fuormas quel, tschel e lez.

Quei maletg plai a mi.

Quel vala nuot.

Tschei di sun jeu staus giu Cuera.

Da gliez temps deva ei buca telefonins.

Tschel ha buca salidau mei.

Jeu sun staus tiel president e lez ha susteniu mia idea.

• Il pronom quest/questa vegn duvraus meins savens che quel/quella. Ins drova el cunzun avon noziuns dil temps.

Questa notg hai jeu buca saviu durmir.

Questa stad mein nus si cuolm.

Il pronom demonstrativ sez

Ils pronoms relativs

In pronom relativ aschunta ina construcziun subordinada (ina construcziun relativa) ad in nomen. Nus duvrein il pli savens il pronom che. Il pronom il qual vegn duvraus sulettamein cun preposiziuns.

che

il(s) qual(s), la(s) quala(s)

Jeu enconuschel igl um che ti has salidau.

Lisa maglia la petta che la tatta ha fatg.

Il patrun, per il qual jeu lavurel, ha maridau ier.

Ils pronoms interrogativs

Ils pronoms interrogativs ein plaids ch'ins drova per far damondas.

tgi	*Tgi* controllescha ils bigliets?
tgei	*Tgei* fa il passagier?
tgeinin, tgeinina	*Tgeinin* has ti eligiu?
qual, quala	*Qual* buob e quala buoba ein tes megliers amitgs?
con, cons	*Cons* onns ha ella?

Adatg:

• Ils plaids nua e cura s'audan tier ils adverbs.

• Ils pronoms interrogativs qual/quala vegnan surtut duvrai el lungatg scret.

• Ils pronoms tgeinin/tgeinina vegnan adina duvrai sco remplazzaders.

Ils pronoms indefinits

Ils pronoms indefinits indicheschan in diember buca definiu da persunas ni caussas. Quei vul dir ch'ins enconuscha buc il diember exact dallas persunas ni caussas.

negin, negina	*Negin* vul far il cuors.
certs, certas	*Certas* caussas san ins duvrar.
plirs, pliras	*Plirs* scolars ein malsauns.
mintga, mintgin, mintgina	Nus mein mintg'onn en vacanzas. El dat in schenghetg a mintgina* da nus.*
tuts, tuttas, tut	*Tuts* ein stai cuntents cul viadi. Els han udiu tut.
enzatgi	*Enzatgi* da nus sto far la lavur.
in pèr	*In pèr* dalla classa ein gia parti.
nuot	El sa nuot* dad ella.*
ins	Cun els san ins* mai co ei vegn.*

Ils artechels

Ils artechels ein accumpignaders dils nomens ed els s'audan tiels pronoms. Ins sa differenziar artechels definits ed indefinits. Els stattan adina avon il nomen.

Igl artechel definit

Igl artechel definit e la preposiziun

Igl artechel indefinit